Yapay Zeka Psikolojiyi Yeniden Şekillendiriyor

Yapay Zeka Psikolojiyi Yeniden Şekillendiriyor

Yapay zeka, bir zamanlar bilim kurgunun bir ürünüyken bugünlerde hayatımızı birçok açıdan dönüştürmüştür. Bu dönüşüm özellikle sağlık, eğitim, ulaşım gibi alanlarda kendini göstermektedir. Hastalıkların erken tanılanması, eğitimde kişiselleştirilmiş öğrenmeyi sağlama, otonom araçlar gibi konularda yapay zeka önemli gelişmelere neden olmuştur. Yapay zeka getirdiği bu yeniliklerin yanı sıra psikoloji alanına da çeşitli yenilikler getirmiştir. Ancak bu yeniliklerden bahsetmeden önce kısaca yapay zeka teknolojisinin tarihi hakkında bilgi vermek daha doğru olacaktır.

Yapay zeka uygulamalarını son birkaç yıldır daha çok tanıyor olsak da aslında geçmişi düşündüğümüzden daha eskiye dayanmaktadır. 1950 yılında Alan Turing yazdığı “makineler düşünebilir mi?” makalesinde “karar verme ve problem çözme gibi becerileri, mantık kadar mevcut bilgileri de kullanarak bir insan çözebiliyorsa, makineler neden yapamasın?” sorusuna cevap arayarak yapay zeka tartışmasını başlatmıştır. Sonrasında yapay zeka kavramı ilk defa John McCarthy tarafından 1956 yılında Dortmund Konferansında dile getirilmiştir. Ayrıca bu konferans bu alanda yapılan ilk konferans olmuştur (Arslan, 2020).

1957 yılında Frank Rosenblatt makalesinde yapay sinir ağları alanında önemli bir buluş olan Perceptron’u tanıtmıştır. 1964-1967 yılları arasında Joseph Weizenbaum insanlarla makineler arasındaki iletişimi keşfetmek için bir doktoru taklit edebilen ELIZA’yı geliştirmiştir. ELIZA kendi dönemi için önemli bir dönüm noktasıydı. 1950’li yıllar yapay zeka için iyi bir dönem olsa da bu teknolojiye olan ilginin düşmesi ve yetersiz finans kaynakları nedeniyle 1974-1980 ve 1987-1993 yıllarında iki “yapay zeka kışı” dönemi yaşanmıştır (Var, 2023).

1997 yılında Deep Blue adlı yapay zeka programı, dünya satranç şampiyonu Garry Kasparov’u yenen ilk bilgisayar satranç oyun programı olmuştur. 2012’de Apple Siri’yi tanıtırken, 2014’de Google büyük bir hamle yaparak yapay zeka şirketi Deepmind’ı satın almıştır. Bu hamle yapay zeka alanında büyük gelişmelere yol açmıştır (Cerebro, 2018). Deepmind’ın geliştirdiği AlphaGo modeli 2016’da ünlü go oyuncusu Lee Sedol’u go oyununda yenerek yapay zekanın gücünü bir kere daha göstermiştir (Şahin, 2016).

Günümüze geldiğimizde ise OpenAI’ın ürettiği ChatGPT, Google’ın ürettiği Gemini ve VEO gibi birçok yapay zeka modeli milyonlarca insan tarafından kullanılmaktadır. Yapay zekanın tarihi kısaca böyle olsa da bu teknoloji halen araştırılmaya ve geliştirilmeye devam etmektedir.

Yapay Zekanın Psikolojide Kullanımı

Yapay zekanın psikolojideki kullanımı epey geç başlasa da sağlık sektöründeki ilk kullanımı daha öncede bahsettiğim bir doktoru taklit edebilen sohbet botu ELIZA olmuştur. ELIZA karşısındaki kişinin sorunlarını dinleyip otomatik olarak problemine uygun cevaplar verebiliyordu.

Bunun dışında yakın zamanda çıkan başka bir otomatik sohbet aracı olan Woebot, kullanıcıların verdikleri yanıtları analiz ederek bağlama uygun sorular sorabilir, empati kurabilir ve kişisel öneriler verebilmektedir. Woebot depresyon problemiyle yüzleşen üniversite öğrencilerinde denenmiş, öğrencilerin depresyon seviyelerinde azalma gözlenmiştir (Fitzpatrick vd., 2017).

Başka bir sohbet robotu olan TESS’de yine Woebot’e benzer olarak insanlarla sohbet ederek onların duygularını tanımalarına yardımcı olan ve buna yönelik olarak öneriler de veren bir sohbet botudur. Üniversite öğrencileri üzerinde denenen bir çalışmada depresyon azaltıcı bir etkisi olduğu gözlenmiş hatta bazı katılımcılar TESS’i kendi terapistlerinden daha etkili bile bulduklarını aktarmışlardır (Fulmer vd., 2018).

Sohbet botlarının dışında ruhsal rahatsızlıkların tanısında da yapay zeka kullanılmaktadır. Yapılan araştırmalarda çeşitli rahatsızlıkların yapay zeka algoritmaları sayesinde tespit edilebildiği görülmüştür. Örneğin, Seven ve diğerlerinin (2022) COVID-19 pandemisinin zirvede olduğu dönemde ABD’de tıp okuyan 741 öğrenciyle yaptıkları bir çalışmada bir makine öğrenme algoritması olan yapay sinir ağlarının TSSB’yi ölçmede oldukça başarılı sonuçlar gösterdiği gözlenmiştir.

Yapay zeka destekli oyunlar yapay zekanın psikolojideki başka bir kullanım alanıdır. Yapay zekayla geliştirilen bilgisayar oyunları kendini ifade etmekte zorlanan danışanlar veya danışanıyla etkileşime girmek için farklı bir yol arayan terapistler için bilgi verici ve destekleyici olabilir. Örneğin, Kişisel Dedektif (PI) adlı 3D bilgisayar oyunu ergenleri terapiye katılmaya teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Oyun depresyon, anksiyete ve sosyal beceri problemleri olan ergenleri hedeflemektedir (Coyle vd., 2005).

Sanal gerçeklik ve artırılmış gerçeklik teknolojileri de psikolojide son yıllarda sıkça kullanılmaktadır. Bu teknolojilerle yapay zekanın ortak kullanımı sonucunda hastalar için kontrollü kişiselleştirilmiş ortamlar oluşturularak çeşitli fobiler, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve sosyal anksiyete gibi rahatsızlıklar tedavi edilebilmektedir (Konyalı vd., 2025).

Etik Problemler

Yapay zeka teknolojileri her ne kadar psikoloji dünyasına yenilikler getirse de beraberinde bazı etik problemler de getirmektedir. Bu problemlerden biri yapay zeka tabanlı sistemlerin terapistler gibi danışanlarla terapötik ilişki kuramamalarıdır. Yapay zeka sistemleri bir terapistin anlayışına ve empati duygusuna sahip değildir. Danışanla “anlam” ve “bağ kurma” olmadan terapötik süreci yönetmek danışan açısından sorun oluşturabilir (Gültekin, 2022).

Bunun dışında bu teknolojiyle ilgili birtakım kişisel veri problemleri yaşanabilmektedir. Terapi sürecinde danışanlar için hasta mahremiyeti ve gizlilik önemli bir konudur. Yapay zeka sistemlerinde büyük miktarda kişisel bilginin depolandığı için bu bilgilerin istenmeyen kişilerce görülmesi riski vardır (Johnson ve Verdicchio, 2023). Bu durum danışanlar açısından endişe verici olabilmektedir.

Yapay zeka sistemlerinde yaşanan başka bir etik sorunsa geliştiricilerin bile öngöremediği sonuçlara yol açabilecek, önyargılı ve ayrımcı kalıplar oluşturma ihtimalidir (Singil, 2022). Örneğin, Amazon tarafından teknik işler için kullanılan bir yapay zeka programı kadınlara karşı önyargı oluşturduğundan ötürü geri çekilmiştir (Kriebitz ve Lütge, 2020). Yapay zeka sistemlerinin bu tür önyargılı ve ayrımcı kalıplar oluşturması ihtimali bazı danışanların terapiye karşı olan bakış açısını olumsuz etkileyebilir.

Geldiğimiz noktada, yapay zekanın psikoloji ve terapi dünyasındaki kullanımı her yıl biraz daha yaygınlaşmaktadır. Terapi süreçlerinde kullanılan sohbet botları, tanılama sistemleri gibi uygulamalar danışanların ve terapistlerin işlerini oldukça kolaylaştırmıştır. Ancak bununla birlikte bazı etik problemler de ortaya çıkmıştır. Bu nedenle yapay zeka sistemlerinin bu etik sorunlar göz önünde bulundurularak geliştirilmesi önem arz etmektedir. Yapay zeka günümüzde bir terapistin yerini tutmasa da gelecekte bir terapist gibi empati kurabilen, duyguları anlamaya çalışan bir yapıya dönüşebilmesi kuvvetle muhtemeldir. Peki, bu dönüşüm gerçekleştiğinde, yapay zeka bir terapist ile insan terapist arasında ne fark olacak? Sanırım bu sorunun cevabını zamanı geldiğinde öğreneceğiz.

Kaynakça

Arslan, K. (2020). Eğitimde Yapay Zeka ve Uygulamaları. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 71–78.
Cerebro. (2018, 16 Mart). Yapay Zekanın Tarihçesi ve Gelişim Süreci. Medium. https://medium.com/türkiye/yapay-zekanın-tarihçesi-ve-gelişim-süreci-cb4c73deb01d

Coyle, D., Matthews, M., Sharry, J., Nisbet, A., & Doherty, G. (2005). Personal Investigator: A Therapeutic 3D Game for Adolescent Psychotherapy. International Journal of Interactive Technology and Smart Education, 2(2), 73–88. https://doi.org/10.1108/17415650580000034

Fitzpatrick, K. K., Darcy, A., & Vierhile, M. (2017). Delivering Cognitive Behavior Therapy... https://doi.org/10.2196/mental.7785

Fulmer, R., Joerin, A., Gentile, B., Lakerink, L., & Rauws, M. (2018). Using psychological artificial intelligence (Tess)... https://doi.org/10.2196/mental.9782

Gültekin, M. (2022). Yapay Zekânın Ruh Sağlığı Hizmetlerinde Kullanımına İlişkin Fırsatlar ve Sorunlar. İnsan ve Toplum, 12(3), 121–158. https://doi.org/10.12658/M0664

Konyalı, A., Naipoğlu, C., Güner, S., Bakkal, İ., & Çelik, A. R. (2025). Psikolojide Yapay Zeka Kullanımı ve Uygulamaları.

Kriebitz, A., & Lütge, C. (2020). Artificial intelligence and human rights... https://doi.org/10.1017/bhj.2019.28

Seven, E., Turguner, C., & Aydın, M. A. (2022). Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Derin Öğrenme Yöntemleri ile Tespiti. https://doi.org/10.31202/ecjse.1133463

Singil, N. (2022). Yapay Zekâ ve İnsan Hakları. Public and Private International Law Bulletin, 42(1), 121–158. https://doi.org/10.26650/ppil.2022.42.1.970856

Şahin, B. (2016, 10 Mart). Google’ın yapay zekası dünya go şampiyonunu yendi. Digitalage. https://digitalage.com.tr/googlein-yapay-zekasi-dunya-go-sampiyonunu-yendi/

Var, S. (2023, 10 Aralık). Yapay Zeka Tarihi: Baharın Gelişi. Medium. https://medium.com/@suleymanvr/yapayzekatarihi-e12f70386a0b